چون بحث مبسوط پیرامون تمام ادله نقلی، اعم از قرآنی و روایی، خارج از محور اصلی این رساله است که وظیفه او، تحلیل و تبیین و تعلیل عقلی ولایت فقیه میباشد و از سوی دیگر، در ثنایای مسائل مطروح آمده است; چه اینکه در نوشتار دیگران، از قدماء و متاخرین، به ویژه مولی احمد نراقی (رحمت الله علیه) (1) و امام خمینی (رحمت الله علیه) (2) نیز بازگو شده است، لذا پس از نقل برخی از روایات، به ذکر خطوط کلی مستفاد از آنها اکتفا میشود.
الاولی:
ما ورد فی الاحادیث المستفیضة، منها صحیحة ابیالبختری، عن ابی عبدالله (علیهالسلام) انه قال:
«العلماء ورثة الانبیاء» (3).
الثانیة:
روایة اسماعیلبن جابر، عن ابیعبدالله (علیهالسلام) انه قال:
«العلماء امناء» (4).
الثالثة:
مرسلة الفقیه، قال امیرالمؤمنین (علیهالسلام) :
«قال رسولالله صلی الله علیه و آله و سلم: اللهم ارحم خلفائی، قیل: یا رسول الله و من خلفاؤک؟ قال: الذین یاتون من بعدی یروون حدیثی و سنتی» (5) ،
ورواه فی معانیالاخبار، وغیره ایضا.
الرابعة:
روایة علیبن ابیحمزة، عن ابیالحسن موسیبن جعفر (علیهالسلام)، وفیها:
«لان المؤمنین الفقهاء حصون الاسلام کحصن سور المدینة لها» (6).
الخامسة:
روایة السکونی، عن ابیاعبدالله (علیهالسلام) قال: «قال رسولالله صلی الله علیه و آله و سلم: الفقهاء امناء الرسل ما لمیدخلوا فی الدنیا، قیل: یا رسولالله صلی الله علیه و آله و سلم وما دخولهم فی الدنیا؟ قال: اتباع السلطان، فاذا فعلوا ذلک فاحذروهم علی دینکم» (7).
السادسة:
ما رواه فی جامع الاخبار، عن النبی صلی الله علیه و آله و سلم انه قال: «افتخر یوم القیامة بعلماء امتی فاقول علماء امتی کسائر الانبیاء قبلی» (8).
السابعة:
المروی فی الفقه الرضوی انه قال:
«منزلة الفقیه فی هذا الوقت کمنزلة الانبیاء فی بنیاسرائیل» (9).
الثامنة:
المروی فی الاحتجاج فی حدیث طویل، قیل لامیرالمؤمنین (علیهالسلام) : من خیر خلق الله بعد ائمةالهدی ومصابیح الدجی؟ قال: «العلماء اذا صلحوا» (10).
التاسعة:
المروی فی المجمع عن النبی صلی الله علیه و آله و سلم انه قال:
«فضل العالم علی الناس کفضلی علی ادناهم» (11).
العاشرة:
المروی فی المنیة انه تعالی قال لعیسی (علیهالسلام) :
«عظم العلماء و اعرف فضلهم، فانی فضلتهم علی جمیع خلقی الا النبیین و المرسلین، کفضل الشمس علی الکواکب، و کفضل الاخرة علی الدنیا، و کفضلی علی کل شیء» (12).
الحادیة عشر:
المروی فی کنز الکراجکی عن مولانا الصادق (علیهالسلام) انه قال:
«الملوک حکام علی الناس و العلماء حکام علی الملوک» (13).
الثانیة عشر:
التوقیع الرفیع المروی فی کتاب اکمال الدین باسناده المتصل، و الشیخ فی کتاب الغیبة، و الطبرسی فی الاحتجاج، و فیها:
«و اما الحوادث الواقعة فارجعوا فیها الی رواة حدیثنا، فانهم حجتی علیکم و انا حجة الله علیهم» (14).
الثالثة عشر:
ما رواه الامام فی تفسیره (علیهالسلام) عن آبائه، عن النبی صلی الله علیه و آله و سلم انه قال:
«اشد من یتم الیتیم الذی انقطع عن ابیه یتم یتیم انقطع عن امامه، ولایقدر علی الوصول الیه ولایدری حکمه فیما یبتلی به من شرائع دینه، الا فمن کان من شیعتنا عالما بعلومنا فهذا الجاهل بشریعتنا المنقطع عن مشاهدتنا، یتیم فی حجره الا فمن هداه وارشده وعلمه شریعتنا کان معنا فی الرفیق الاعلی» (15).
قال: وقال علی (علیهالسلام) :
«من کان من شیعتنا عالما بشریعتنا فاخرج ضعفاء شیعتنا من ظلمة جهلهم الی نور العلم الذی حبوناه، جاء یوم القیامة و علی راسه تاج من نور یضیء لاهل جمیع تلک العرصات» (16).
الی ان قال: وقال الحسین بن علی (علیهالسلام) :
«من کفل لنا یتیما قطعته عنا محبتنا باستتارنا، فواساه من علومنا التی سقطت الیه حتی ارشده و هداه، قال الله عزوجل: یا ایها العبد الکریم المواسی انا اولی بالکرم منک، اجعلوا له یا ملائکتی فی الجنان بعدد کل حرف علمه الف الف قصر» (17).
الی ان قال: وقال موسی بن جعفر (علیهالسلام) :
«فقیه واحد ینقذ یتیما من ایتامنا المنقطعین عنا و عن مشاهدتنا بتعلیم ما هو محتاج الیه، اشد علی ابلیس من الف عابد» (18).
الی ان قال:
«و یقال للفقیه: ایها الکافل لایتام آلمحمد صلی الله علیه و آله و سلم الهادی لضعفاء محبیه و موالیه، قف حتی تشفع فی کل من اخذ عنک او تعلم منک» (19).
الی ان قال: وقال علیبن محمد صلی الله علیه و آله و سلم: «لولا من یبقی بعد غیبة قائمنا من العلماء الداعین الیه و الدالین الیه» ، الی ان قال: «لما بقی احد الا ارتد عن دین الله... اولئک هم الافضلون عند الله عزوجل» (20).
الرابعة عشر:
روایة ابیخدیجة، قال: قال لی ابوعبدالله (علیهالسلام) :
«انظروا الی رجل منکم یعلم شیئا من قضایانا فاجعلوه بینکم، فانی قد جعلته قاضیا، فتحاکموا الیه» (21).
الخامسة عشر:
روایة اخری له:
«اجعلوا بینکم رجلا ممن قد عرف حلالنا و حرامنا، فانی قد جعلته قاضیا» (22).
السادسة عشر:
مقبولة عمر بن حنظلة، وفیها:
«ینظران الی من کان منکم ممن قد روی حدیثنا، ونظر فی حلالنا وحرامنا، وعرف احکامنا، فلیرضوا به حکما، فانی قد جعلته علیکم حاکما، فاذا حکم بحکمنا ولم یقبله منه، فانما استخف بحکم الله، وعلینا رد، والراد علینا الراد علی الله، وهو علی حد الشرک بالله» (23).
السابعة عشر:
ما روی عن النبی صلی الله علیه و آله و سلم فی کتب الخاصة والعامة انه قال:
«السلطان ولی من لا ولی له» (24).
الثامنة عشر:
ما رواه الشیخ الجلیل [ابو] محمد الحسنبن علیبن شعبة فی کتابه المسمی بتحف العقول، عن سیدالشهداء الحسینبن علی (علیهماالسلام)، والروایة طویلة ذکرها صاحب الوافی فی کتاب الامر بالمعروف والنهی عن المنکر، وفیها:
«ذلک بان مجاری الامور و الاحکام علی ایدی العلماء بالله، الامناء علی حلاله و حرامه» (25) الحدیث.
التاسعة عشر:
ما رواه فی العلل باسناده عن الفضلبن شاذان، عن ابی االحسن الرضا (علیهالسلام) فی حدیث قال فیه:
«فان قال: فلم وجب علیهم معرفة الرسل، و الاقرار بهم، الاذعان لهم بالطاعة (26) ؟
قیل له: لانه لما لم یکن فی خلقهم و قواهم ما یکملون لمصالحهم، و کان الصانع متعالیا عن ان یری، و کان ضعفهم و عجزهم عن ادراکه ظاهرا، لم یکن بد من رسول بینه و بینهم معصوم، یؤدی الیهم امره و نهیه و ادبه، یقفهم علی ما یکون به احراز منافعهم و دفع مضارهم اذ لم یکن فی خلقهم ما یعرفون به ما یحتاجون الیه منافعهم و مضارهم، فلو لم یجب علیهم معرفته و طاعته، لم یکن فی مجیء الرسول منفعة و لاسد حاجة، و لکان اتیانه عبثا لغیر منفعة و لاصلاح، و لیس هذا من صفة الحکیم الذی اتقن کل شیء (27).
فان قال: فلم جعل اولی الامر و امر بطاعتهم؟
قیل: لعلل کثیرة: منها: ان الخلق لما وقفوا علی حد محدود، و امروا ان لایتعدوا ذلک الحد لما فیه من فسادهم، لم یکن یثبت ذلک و لا یقوم الا بان یجعل علیهم فیه امینا یمنعهم من التعدی و الدخول فیما خطر علیهم; لانه لو لم یکن ذلک کذلک، لکان احد لا یترک لذته و منفعه لفساد غیره، فجعل علیهم قیما یمنعهم من الفساد و یقیم فیهم الحدود و الاحکام.
ومنها: انا لا نجد فرقة من الفرق و لا ملة من الملل بقوا و عاشوا الا بقیم و رئیس لما لابد لهم منه فی امر الدین و الدنیا، فلم یجز فی حکمة الحکیم ان یترک الخلق مما یعلم انه لابد لهم منه، و لا قوام لهم الا به، فیقاتلون به عدوهم، و یقسمون به فیئهم، و یقیم لهم جمعتهم و جماعتهم، و یمنع ظالمهم من مظلومهم.
و منها: انه لو لم یجعل لهم اماما قیما امینا حافظا مستودعا، لدرست الملة، و ذهب الدین، وغیرت السنة والاحکام، ولزاد فیه المبتدعون، ونقص منه الملحدون، و شبهوا ذلک علی المسلمین; لانا قد وجدنا الخلق منقوصین، محتاجین، غیر کاملین، مع اختلافهم و اختلاف اهوائهم، و تشتت انحائهم، فلو لم یجعل لهم قیما حافظا لما جاء به الرسول، لفسدوا علی نحو ما بیناه، و غیرت الشرائع و السنن و الاحکام و الایمان، و کان فی ذلک فساد الخلق اجمعین» (28).
