زندگینامه شیخ یوسف بحرانی
یوسف بن احمد بحرانی در سال 1107 هـ . ق در خانواده ای روحانی در بحرین چشم به جهان گشود. پدرش شیخ احمد از بزرگان عالمان دینی بحرین به شمار می رفت. در آن روزگار حوزه بحرین از رونق خاصی برخوردار بود و طالبان علوم دینی از اقصی نقاط ایران برای تحصیل به آن حوزه می شتافتند. بحرین تحت سلطه حکومت صفوی قرار داشت و شهری امن به شمار می رفت. یوسف ادبیات را نزد پدر آموخت، سپس به فراگیری حدیث، فقه، اصول و علوم دیگر در محضر پدر و اساتید حوزه بحرین پرداخت.
برخی از تالیفات وی عبارتند از: الحدائق الناضره، الدرر النجفیه، لوءلوءه البحرین، رسائل.
از شاگردان شیخ می توان از افرادی همچون میرزای قمی، سید مهدی بحرالعلوم، ملامهدی نراقی و ... را نام برد. (1)
مفهوم امامت و حکومت
یکی از واژه هایی که بحرانی به تشریح آن پرداخته است، واژه امامت یا خلافت است. او این واژه را چنین تعریف می کند: «خلافت و امامت ریاست عامه است در امور دین و دنیا به نیابت از پیامبر» (2)
بنابراین می توان گفت که به اعتقاد بحرانی ضرورت حکومت با ضرورت ارسال رسل عجین گشته و چون حکومت امری ضروری است، خداوند برخی از پیامبران خود را موظف به اداره امور دینی و دنیایی مردم کرده است. (3)
ایشان حکومتی را حکومت عدل می دانند که اولا بر مبنای حق و عدالت تاسیس شده باشد و ثانیا فرد حاکم نیز اهلیت حکومت را داشته باشد. لذا عدل یا جور بودن حکومت را تنها وابسته به عادل یا جائر بودن حاکم نمی دانند. (4)
حکومت مطلوب در عصر غیبت
مرحوم بحرانی این موضوع را مورد بحث و بررسی قرار داده و از زوایای مباحث او چنین برداشت می شود که حکومت فقیه جامع الشرایط را برای عصر غیبت پذیرفته است. دیدگاه این فقیه را می توان از مقدمات زیر به دست آورد. وی معتقد است:
اولا: یکی از صفات حاکم فقاهت وی است و به اعتقاد بحرانی برخی از وظایف حاکم مانند قضاوت، حکم و فتوا را غیر فقیه نمی تواند عهده دار شود.
ثانیا: بحرانی در جای دیگر حاکمی را که از طرف ائمه به حکومت کردن مجاز نیست طاغوت می نامد، چنانکه در آیه شریف «یریدون ان یتحاکموا الی الطاغوت» تحاکم نزد طاغوت مورد نهی قرار گرفته است. (5)
ثالثا: منظور از فقیه جامع الشرایط مجتهدی نیست که تنها اصطلاحاتی را به خاطر سپرده و حتی از عهده استنباط احکام الهی از منابع فقهی نیز بر می آید، ولی در عمل به موازین اخلاقی نتوانسته است مشابهتی با منوب عنه خود که ائمه هستند، داشته باشد. (6)
رابعا: واژه نایب امام که بحرانی در جای جای مباحث خود ذکر کرده و گاه از آن تعبیر به حاکم شرعی نموده است فردی غیر از قاضی و مفتی است چه اینکه در جایی می گوید: «همانگونه که در حکم به امامت امام که سبب پیروی و اقتدای به او می شود، لازم است امامت وی شناخته شده و دلائل آن برای فرد روشن شود همچنان در نایب ایشان لازم است فرد کاملا شناخته شود که آیا موجبات نیابت در او وجود دارد یا خیر... » (7)
با توجه به مقدمات مذکور می توان گفت که به اعتقاد بحرانی حکومت فقیه جامع الشرایط تنها حکومت مطلوب در عصر غیبت است، زیرا تنها فردی که از معصوم برای حکومت اذن داشته و نیابت از او را برعهده دارد و مشابهت بیش تری با منوب عنه خود دارد، فقیه جامع الشرایط است.
جمع بندی
آنچه گذشت خلاصه ای بود از دیدگاه ها و نظریات علامه شیخ یوسف بحرانی در مباحث سیاسی و به خصوص مباحثی نظیر حکومت در عصر غیبت.
در این مقال بیشتر به ایده های او در مباحث سیاسی و به خصوص بحث از حکومت و حاکم اسلامی پرداخته شده است. ایشان در بحث از صفات، سه صفت عمل به فضائل اخلاقی، عدالت و فقاهت را برای حاکم لازم دانسته و به اعتقاد وی فقدان هر یک از این صفات موجب متصف شدن حکومت به صفت جور می شود.
پی نوشت
1- روح الله شریعتی، اندیشه سیاسی شیخ یوسف بحرانی ص 23
2- شیخ بحرانی، درر النجفیه ص 267
3- روح الله شریعتی، اندیشه سیاسی شیخ یوسف بحرانی ص 26
4- شیخ بحرانی، درر النجفیه ص 46
5- همان
6- همان ص 108
7- همان ص 98
